Σπούδασε διεύθυνση χορωδίας και σύνθεση, αρχικά στο Ωδείο Αθηνών και αργότερα στο Βερολίνο. Πήρε χρυσό μετάλλιο για την ικανότητά του στο πιάνο από το Ωδείο Αθηνών, διάκριση που δόθηκε μόνο πέντε φορές στην ιστορία του Ωδείου. Οι πρώτες του συνθέσεις είναι γραμμένες στο τονικό σύστημα, αλλά με ενδιαφέροντες αρμονικούς πειραματισμούς, οι οποίοι γύρω στα 1915 γίνονται περισσότερο τολμηροί φτάνοντας στην ατονικότητα γύρω στα 1920.
Είναι ο πρώτος Έλληνας συνθέτης που χρησιμοποίησε στο έργο του Ostinata (μια σονάτα για βιολί και πιάνο) αυστηρά δωδεκαφθογγική τεχνική.
Γύρω στα 1930 σταμάτησε ουσιαστικά τη σύνθεση και ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη διεύθυνση ορχήστρας, πρώτα στην Αθήνα και μετά το 1937 στις ΗΠΑ, όπου και πέθανε μετά από δύο καρδιακές προσβολές -αλλά με μεγάλο χρονικό διάστημα η μια από την άλλη- το 1960.
Στις συνθέσεις του περιλαμβάνονται περίπου 40 έργα, μεταξύ των οποίων μια όπερα (Αδελφή Βεατρίκη), μουσική για ορχήστρα, μουσική δωματίου, έργα για πιάνο, για φωνή κ.ά.
Κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 ο Δημήτρης Μητρόπουλος μαζί με άλλους Έλληνες λογίους προσυπέγραψε την Έκκληση των Ελλήνων Διανοουμένων προς τους Διανοούμενους ολόκληρου του Κόσμου με την οποία αφενός μεν καυτηριάζονταν η κακόβουλη ιταλική επίθεση, αφετέρου δε, διέγειρε την παγκόσμια κοινή γνώμη σε επανάσταση συνειδήσεων για κοινό νέο πνευματικό Μαραθώνα.
H φήμη του δεν οφείλει τίποτε σε διαφημιστικούς μηχανισμούς· γεννήθηκε απ’ την πλατιά αναγνώριση του κοινού, εδραιώθηκε στη συνείδησ
της σοβαρής κριτικής αλλά και των πιο δύσκολων κριτών: των μουσικών των μεγαλυτέρων ορχηστρών του κόσμου. Bέβαια, αυτό δεν θα ήταν αρκετό για να ερμηνεύσει κανείς την συνεχιζόμενη –πενήντα χρόνια μετά τον θάνατό του– αύξηση του ενδιαφέροντος των φιλόμουσων για τη ζωή και το έργο του, εάν δεν συνέβαινε, εκείνοι που τον έζησαν να ανακαλύπτουν έκπληκτοι ένα μέγεθος μουσικού πέραν εκείνου που είχαν άλλοτε θαυμάσει ενώ, εκείνοι που τώρα τον γνωρίζουν, να συναντούν μια προσωπικότητα χωρίς το όμοιό της ανάμεσα στους μουσικούς της εποχής μας.
H δυνατότητα μιας συνεχώς διευρυνόμενης ανακάλυψης του μητροπουλικού κόσμου οφείλεται στο γεγονός ότι ο Έλληνας μουσικός προηγείτο της εποχής του, ώστε για τους χθεσινούς λειτούργησε ως Προφήτης, για τους σημερινούς λειτουργεί ως Kήρυκας. Πρόκειται για μια “μοναδικότητα” ―σύνθεση επί μέρους ιδιαιτεροτήτων-επιτευγμάτων τόσο στον τομέα της ερμηνείας-αναδημιουργίας όσο και σ’ εκείνον της σύνθεσης-δημιουργίας, όπως:
* O Mητρόπουλος δεν είχε “φωτογραφική” μνήμη –όπως τόσο συχνά γράφεται– και μόνο χάρις σε σκληρή και μακρόχρονη προσπάθεια (δεν αγνοείται φυσικά η γενετική προδιάθεση) απέκτησε τελικά τόσο μεγάλη ικανότητα απομνημόνευσης όσο κ α ν ε ί ς από τους ομότεχνους της γενιάς του και όλων των προηγούμενων εποχών. Oι επιδόσεις του στον τομέα αυτό παραμένουν ακόμη και σήμερα αξεπέραστες, παρ’ όλο που η Ψυχολογία έχει επινοήσει νέες μεθόδους απομνημόνευσης και άσκησης της μνήμης, στις οποίες καταφεύγουν οι επίδοξοι διευθυντές ορχήστρας.
Aνέπτυξε μια απόλυτα προσωπική τεχνική, που οπτικοποιούσε τη μουσική, αναπλήρωνε την δεδομένη ανεπάρκεια της σημειογραφίας, ανταποκρινόταν στις εκάστοτε ειδικές απαιτήσεις έργων διαφορετικού στιλ, γινόταν αντιληπτή από τους μουσικούς όλων των ορχηστρών, οι οποίοι παρασύρονταν στο ξεπέρασμα των πραγματικών τους δυνατοτήτων· συχνά η κριτική απέδιδε σε “θαύμα” την πραγματοποίηση άψογων τεχνικά εκτελέσεων, ύστερα από ελάχιστες –αν το επέβαλαν οι συνθήκες– δοκιμές.
* Συνέβαλε με τις ερμηνείες και τις θέσεις του στη διαμόρφωση και επικράτηση της σωστής ερμηνευτικής αντίληψης, σύμφωνα με την οποία η “πρακτική της εκτέλεσης” (αγγλ. performing practice, γερμ. Aufführungspraxis) δεν είναι συνδεδεμένη οπωσδήποτε με τα έργα της “παλιάς” εποχής αλλά αφορά τη μουσική όλων των εποχών. H συμβολή του έγκειται στο γεγονός ότι ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’20 διέκρινε με σαφήνεια την αποφασιστική διαφορά που υφίσταται ανάμεσα στις έννοιες των εκφράσεων “εκτέλεση πιστή στο μουσικό κείμενο” και “εκτέλεση πιστή στο έργο”.
* Oι εκτελέσεις του Δημήτρη Μητρόπουλου εξακολουθούν ύστερα από μισό και πλέον αιώνα να αποτελούν εξαιρετικά δείγματα αναδημιουργικής τέχνης. Kαι τούτο όχι μόνο γιατί φέρουν τη σφραγίδα της γνησιότητας μιας απόλυτα προσωπικής αντίληψης, αλλά και διότι 
ως ερμηνείες είναι “κλασικές”, με την έννοια ότι –καθώς αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων– αντέχουν στον χρόνο και αποκαλύπτονται τόσο πολυπρισματικές, ώστε να μην χάνουν τίποτε από την πρώτη τους λάμψη, καθώς αλλάζουν η προοπτική θεώρησής τους (σύμφωνα με τις ιστορικές εξελίξεις) και ο τρόπος που προσλαμβάνονται, (ανάλογα με τις ακροαματικές συνήθειες, τις αισθητικές τάσεις και τις αντιλήψεις κάθε εποχής).
* Aνταποκρίθηκε θαυμαστά στον διπλό ρόλο του σολίστ και του μαέστρου παίζοντας πιάνο και διευθύνοντας συγχρόνως την ορχήστρα· ήταν (και παραμένει) ο μ ό ν ο ς που αποτόλμησε εκτελέσεις έργων συγχρόνων συνθετών (Προκόφιεφ, Kρένεκ, Mαλιπιέρο, Pουσέλ κ.ά.), “Ρεπερτόριο σολίστ” με τόσο προχωρημένο μουσικό ιδίωμα και τέτοιες τεχνικές απαιτήσεις που, ακόμη και πιανίστες της καριέρας, απέφευγαν να περιλάβουν στο ρεπερτόριό τους, όταν στο δικό του καταγράφονται δεκατρείς τίτλοι κοντσέρτων κ.ά. για πιάνο και ορχήστρα.
* Σύμφωνα με την παγκόσμια κριτική, ήταν εκείνος που ανέσυρε σχεδόν από την αφάνεια ξεχασμένα έργα, απεκάλυπτε το “Μεγάλο” στα έργα ελασσόνων συνθετών, έπειθε με τις εκτελέσεις του τους ειδικούς να επανεξετάσουν τις απόψεις τους για ορισμένους συνθέτες, απέρριπτε τις “παραδεδεγμένες” αξιολογήσεις αναδιαμορφώνοντας την κλίμακα των αξιών, τέλος, πρότεινε νέες ερμηνευτικές απόψεις για τα έργα του “κλασικού” ρεπερτορίου, που άνοιγαν άγνωστες ως τότε προοπτικές θεώρησης των προβλημάτων της ερμηνείας.
Δείτε ΕΔΩ ένα ιστορικό video-αφιέρωμα για τον Δημήτρη Μητρόπουλο από το αρχείο της ΕΡΤ.
