Αν δεν υπήρχαν οι μακεδονικοί τάφοι, λίγα θα γνωρίζαμε από την αρχαία ελληνική ζωγραφική και ιδίως από τη ζωγραφική της Μακεδονίας.
Η φθαρτότητα των υλικών δεν επέτρεψε να φτάσουν ως τις μέρες μας ζωγραφικά έργα. Οσα έμειναν, έμειναν επειδή διατηρήθηκαν στις ειδικές συνθήκες των καταχωμένων τάφων. Μέχρι την ανακάλυψή τους, γνωρίζαμε μονάχα τα ψηφιδωτά δάπεδα οικιών από την Πέλλα και την Ολυνθο, που αντανακλούσαν τα επιτεύγματα αυτής της ζωγραφικής.
Εργο του Νικήμαχου ήταν, πιθανώς, η πολυπρόσωπη σύνθεση κυνηγιού με δέκα κυνηγούς, η οποία βρίσκεται στην πρόσοψη του τάφου του Φιλίππου Β’ στις Αιγές, σε μια ζωφόρο 5,6μ. μήκος. Από εικονογραφική άποψη η τοιχογραφία του κυνηγιού παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Οι περισσότεροι από τους κυνηγούς είναι γυμνοί ή φορούν μόνο χλαμύδες. Κοντό χιτώνα φορούν μόνο ο έφιππος αγένειος κυνηγός στο κέντρο της παράστασης και ο έφιππος γενειοφόρος που επιτίθεται με το δόρυ του στο πληγωμένο λιοντάρι στη δεξιά πλευρά. Οι επιστήμονες τους έχουν ταυτίσει με τον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο.
Στον τάφο του Αλεξάνδρου Δ’, γνωστό ως «τον τάφο του πρίγκιπα», υπήρχε ζωγραφική παράσταση στην ιωνική ζωφόρο, αλλά ήταν επάνω σε ξύλο και χάθηκε. Στον προθάλαμο, όπως σημειώνει η έφορος και ανασκαφέας Αγγελική Κοτταρίδη, έχει παράσταση αρματοδρομίας, «ίσως μια έμμεση αναφορά στους αγώνες με τους οποίους τιμούσαν τους νεκρούς ήρωες από την εποχή του έπους. Είκοσι ένα κόκκινα άρματα που τα σέρνουν λευκά άλογα και τα οδηγούν νεαροί ηνίοχοι με μακριούς ανεμίζοντες χιτώνες κινούνται επάνω σε βαθυγάλαζο φόντο».
«Δίπλα στον Φίλιππο, λίγα χρόνια πριν, είχε ταφεί σε κιβωτιόσχημο τάφο, που δεν γλίτωσε τη σύληση, ένα άλλο διακεκριμένο μέλος της οικογένειάς του, πιθανώς η Νικησίπολη, σύζυγος και αυτή του Φιλίππου, μητέρα της Θεσσαλονίκης. Η μοναδική τοιχογραφία από το εσωτερικό του τάφου, με την Αρπαγή της Περσεφόνης από τον Αρχοντα του Κάτω Κόσμου, τη βουβή Δήμητρα και τις τρεις αδέκαστες Μοίρες, με τον Ερμή Ψυχοπομπό σε έντονη κίνηση και την τρομαγμένη νύμφη που μαρτυρεί το φοβερό γεγονός, είναι ένα μοναδικό επίτευγμα της αρχαίας ζωγραφικής τέχνης και μια σπάνια εικονογραφική μαρτυρία των αρχαίων μυστηριακών αντιλήψεων για τη μεταθανάτια ζωή» γράφει η δρ Κοτταρίδη.
Ο μακεδονικός τάφος των Ανθεμίων (πρώτο μισό του 3ου αιώνα π.Χ.) στη Μίεζα έχει ναόσχημη πρόσοψη. Στο αέτωμα σώζεται ωραία ζωγραφική παράσταση, που εικονίζει ζευγάρι ώριμης ηλικίας καθισμένο σε ανάκλιντρο συμποσίου. Και οι δύο μορφές είναι ντυμένες με χιτώνα και ιμάτιο, που ο καλλιτέχνης έχει αποδώσει με εντυπωσιακές και πλούσιες πτυχές. Στην οροφή του προθαλάμου έξι ανθέμια εναλλάσσονται με νερολούλουδα πάνω σε γαλαζοπράσινο βάθος, που θυμίζει λουλούδια να πλέουν στην επιφάνεια λίμνης.
Ο τάφος της Κρίσεως, από τους σημαντικότερους μακεδονικούς που έχουν ανασκαφεί, ήταν επίσης στη Μίεζα. Χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. και οφείλει την ονομασία του στη μοναδική για την αρχαία τέχνη ζωγραφική παράσταση που τον διακοσμεί με θέμα την κρίση του νεκρού. Ταινία με σταγόνες και γραπτή ζώνη με άνθη και έλικες διαχωρίζουν τις μετόπες από την ιωνική ζωφόρο που ακολουθεί. Το θέμα του διάκοσμού της είναι κάποια μάχη των Ελλήνων εναντίον των Περσών, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι οι μορφές που τη συνθέτουν είναι ανάγλυφες.
Ανάμεσα στις ακραίες παραστάδες και στους δωρικούς ημικίονες που πλαισιώνουν τη θύρα υπάρχουν τέσσερις ζωγραφικοί πίνακες, οι οποίοι αποτελούν ενιαία σύνθεση που απεικονίζει τη σκηνή της κρίσης του νεκρού. Ο νεκρός πολεμιστής οδηγείται από τον ψυχοπομπό Ερμή στους κριτές του Κάτω Κόσμου, Αιακό και Ραδάμανθυ, θέμα εξαιρετικά σπάνιο στην εικονογραφία, αλλά γνωστό από τον πλατωνικό διάλογο «Γοργίας».
Το ταφικό μνημείο του Λύσωνος και του Καλλικλέους στα Λευκάδια μπορεί να χρονολογηθεί από τα τέλη του 3ου έως τα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ. Οι ιωνικές παραστάδες, που αποδίδονται τρισδιάστατα με φωτοσκίαση πάνω στους τοίχους, δημιουργούν στο εσωτερικό του μνημείου την εντύπωση ενός πραγματικού περιστυλίου, στον υπαίθριο χώρο ενός κήπου. Μια συνεχόμενη φυτική γιρλάντα με κορδέλες και ρόδια στεφανώνει το ανώτερο μέρος του περιστυλίου, ενώ στα δύο τύμπανα των στενών πλευρών αποδίδονται ζωγραφικά τα όπλα, που συχνά συνοδεύουν ως κτερίσματα τους νεκρούς πολεμιστές: κράνη, ξίφη, καθώς και δύο διαφορετικού τύπου μακεδονικές ασπίδες. Ισως να αποτέλεσε τις αρχές ή να έθεσε τις βάσεις για την ανάπτυξη του δεύτερου πομπηιανού στυλ.
Βοτσαλωτό δάπεδο με ρόμβους έχει επίσης άλλος μακεδονικός τάφος που έχει βρεθεί στην Αμφίπολη και ήταν συλημένος. Στις κλίνες άλλου μακεδονικού τάφου της ίδιας περιοχής υπάρχει ζωγραφική διακόσμηση με διονυσιακά θέματα.
