Στην Ελλάδα, με πρωτοβουλία της Ελληνικής Δερματολογικής & Αφροδισιολογικής Εταιρείας (ΕΔΑΕ), η σημερινή ημέρα αποτελεί την αφετηρία για μία ολόκληρη εβδομάδα αφιερωμένη στην πρόληψη, την «Ελληνική Εβδομάδα κατά του Καρκίνου του Δέρματος», η οποία θα πραγματοποιηθεί φέτος από 04 έως 08 Μαΐου.
Το 90% των μελανωμάτων, αν διαγνωστούν έγκαιρα, μπορούν να θεραπευτούν. Στο πλαίσιο της ενημέρωσης του κοινού, η Ευρωπαϊκή Ακαδημία Δερματολογίας και Αφροδισιολογίας (EADV), οργανώνει από το 2000 και κάθε χρόνο, την «Ευρωπαϊκή Ημέρα Μελανώματος» σε 30 χώρες της Ευρώπης.
Κατά τη διάρκεια αυτής της εβδομάδας, δερματολόγοι της ΕΔΑΕ σε όλη τη χώρα δέχονται στα ιατρεία τους και σε νοσοκομειακά ιδρύματα το κοινό και εξετάζουν δωρεάν για πιθανό μελάνωμα ή άλλη μορφή καρκίνου του δέρματος.
Κάθε χρόνο στη χώρα μας κατά τη διάρκεια της Ελληνικής εβδομάδας κατά του καρκίνου του δέρματος εξετάζονται περιστατικά και τα αποτελέσματα αναδεικνύουν την άμεση ανάγκη για πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση.
Διαχρονική αύξηση του μελανώματος
Λόγω των περιβαλλοντικών μεταβολών και των αλλαγών στον τρόπο ζωής, τα κρούσματα μελανώματος έχουν αυξηθεί τα τελευταία 50 χρόνια στις χώρες της Ευρώπης. Ο καρκίνος του δέρματος αποτελεί πλέον ένα από τα 10 είδη καρκίνων που εμφανίζονται συχνότερα στους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς. Περίπου 130.000 μελανώματα εμφανίζονται παγκοσμίως και περίπου 37.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από μελάνωμα. Η ετήσια αύξηση του αριθμού των νέων περιπτώσεων που διαγιγνώσκονται στην Ευρώπη κυμαίνεται μεταξύ 0% και 8%.
Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η συχνότητα εμφάνισης των δερματικών καρκίνων δεν σταματά να αυξάνεται. Κάθε χρόνο καταγράφονται περισσότερες από δύο εκατομμύρια δερματικοί καρκίνοι, από τις οποίες οι 130.000 περιπτώσεις αφορούν στο μελάνωμα. Το ένα τρίτο των διαγνωσμένων καρκίνων στον κόσμο αφορά σε δερματικούς καρκίνους. Ο αριθμός των θανάτων κάθε χρόνο που οφείλονται σε καρκίνο του δέρματος φτάνει τους 66.000.
Η αύξηση των κρουσμάτων σχετίζεται με την αλλαγή στη συμπεριφορά των ατόμων απέναντι στον ήλιο, δηλαδή τις διακοπές σε ηλιόλουστες χώρες, ηλιοθεραπεία, μαγιό και μπικίνι, μαύρισμα. Γενικά, δηλαδή όλες τις συνήθειες που προστέθηκαν στη ζωή μας κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα.
Το μελάνωμα εμφανίζεται συχνότερα στις γυναίκες, αφού σύμφωνα με μελέτες στην Ευρώπη προσβάλλονται από την ασθένεια 12 γυναίκες και 6 άνδρες, ανά 100.000 κατοίκους. Οι περιοχές που εμφανίζεται κατ’ εξοχήν το μελάνωμα στις γυναίκες είναι τα πόδια, ενώ στους άνδρες ο θώρακας. Ωστόσο, οι άνδρες συνήθως συμβουλεύονται το δερματολόγο τους όταν το μελάνωμα είναι σε προχωρημένο στάδιο, γι’ αυτό και το ποσοστό επιβίωσης είναι μικρότερο στους άνδρες από ότι στις γυναίκες. Σε σύγκριση με άλλες μορφές καρκίνου, το μελάνωμα εμφανίζεται περισσότερο σε νεαρά άτομα και άτομα μέσης ηλικίας.
Σε ότι αφορά στη χώρα μας, η πιθανότητα να αναπτύξει ο μέσος Έλληνας μελάνωμα κατά τη διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά υψηλή. Σύμφωνα με τα στοιχεία που προέκυψαν από την περσινή εκστρατεία, εξετάστηκαν 6.596 άτομα εκ των οποίων το 1,84% είχε βλάβες υπόπτες για μελάνωμα, το 8,8% βλάβες ύποπτες για κακοήθεια, 5,7% είχε ακτινική κεράτωση και το 11,4% περισσότερους από 50 σπίλους.
Ισχυρούς παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη μελανώματος αποτελούν τα ηλιακά εγκαύματα κατά την παιδική ή εφηβική ηλικία (από μηνών έως 20 ετών), το οικογενειακό ιστορικό και το χρώμα του δέρματος (ανοιχτό χρώμα). Επίσης, σε μελάνωμα μπορεί να εξελιχθούν ελιές (σε ποσοστό 20-30%) οι οποίες αλλάζουν χρώμα, μορφή ή αιμορραγούν.
Δεδομένου των παραπάνω, οι ειδικοί συνιστούν σε όλους να κάνουν κάθε έξι μήνες αυτο-εξέταση. Εάν παρατηρήσουν στο δέρμα τους «ξένα» ή «περίεργα» σημάδια και αλλαγή χρώματος ή σχήματος κάποιας ελιάς πρέπει να απευθυνθούν αμέσως στο δερματολόγο.
Τι είναι το μελάνωμα
Οι περισσότεροι καρκίνοι του δέρματος (βασικοκυτταρικοί, ακανθοκυτταρικοί) δε θεωρούνται γενικά πολύ επικίνδυνοι διότι θεραπεύονται εύκολα χειρουργικά ή με διάφορα φάρμακα που εφαρμόζονται τοπικά στο δέρμα. Εξαίρεση αποτελεί ο κακοήθης σπίλος (σπίλος=«ελιά») που ονομάζεται μελάνωμα (δηλαδή μελανός όγκος). Το μελάνωμα προέρχεται από τα μελανινοκύτταρα του δέρματος. Τα μελανινοκύτταρα βρίσκονται στο κατώτερο στρώμα της επιδερμίδας και παράγουν μελανίνη, τη χρωστική που προσδίδει το φυσικό χρώμα του δέρματος. Η έκθεση στον ήλιο οδηγεί σε αύξηση της παραγόμενης μελανίνης με αποτέλεσμα το μαύρισμα του δέρματος.
Το μελάνωμα αποτελεί όχι μόνο τον πλέον κακοήθη δερματικό όγκο αλλά και έναν από τους πλέον κακοήθεις καρκίνους γενικώς. Μπορεί να διασπαρεί σχεδόν σε κάθε όργανο ή ιστό του σώματος και να οδηγήσει στο θάνατο μέσα σε ένα χρόνο μετά την υποτροπή του σε απομακρυσμένα σημεία. Το μελάνωμα μεθίστανται συχνότερα στον εγκέφαλο και στο νωτιαίο σωλήνα. Πρόκειται για σχετικά συχνό καρκίνο, η επίπτωση του οποίου αυξάνει συνεχώς κάθε χρόνο. Όταν πρωτοεμφανιστεί το μελάνωμα ως κακοήθης σπίλος στο δέρμα ή στον οφθαλμό – και μερικές φορές στα ούλα, στον κόλπο ή στον πρωκτό- υπάρχουν αρκετές πιθανότητας να είναι ιάσιμο με περιορισμένης έκτασης χειρουργική επέμβαση.
Έχει λοιπόν τεράστια σημασία η αναγνώριση των πρώιμων σημείων του μελανώματος τα οποία πρέπει αμέσως να αποσπούν την ιατρική προσοχή. Την αντιμετώπισή τους την αναλαμβάνει κάποιος ειδικός δερματολόγος, χειρουργός ή ογκολόγος. Εάν το μελάνωμα διεισδύσει βαθιά στο δέρμα και φτάσει στα λεμφαγγεία και τα αιμοφόρα αγγεία που βρίσκονται στη δεύτερη στιβάδα του δέρματος (χόριο), συνήθως είναι αδύνατο να ιαθεί, αν και με τη χειρουργική μπορεί να επιτευχθεί μεγάλο διάστημα ελεύθερο νόσου.
Αιτιολογία
Η διακεκομμένη έκθεση σε έντονη ηλιακή ακτινοβολία που προκαλεί μάλλον εγκαύματα παρά μαύρισμα σχετίζεται συχνότερα με μελάνωμα ενώ η χρόνια έκθεση στον ήλιο σχετίζεται με καλοηθέστερους καρκίνους του δέρματος. Επίσης η κληρονομικότητα είναι αιτιολογικός και εκλυτικός παράγοντας, όπως συμβαίνει στο σύνδρομο δυσπλαστικού σπίλου, σε άτομα με τύπο δέρματος Ι και ΙΙ που παρουσιάζουν αυξημένη δυνατότητα ανάπτυξης ηλιακού εγκαύματος. Επιπλέον, το κακόηθες μελάνωμα μπορεί να προέρχεται από εξαλλαγή κακοήθους φακής, συγγενών σπίλων, μελανοκυτταρικών σπίλων. Προδιαθεσικούς παράγοντες μπορεί να αποτελέσουν ο χρόνιος ερεθισμός σπίλων και η ανοσοκαταστολή. Δεν υπάρχουν ενδείξεις που να υποστηρίζουν ότι η νόσος σχετίζεται με τη δράση ορμονών, ωστόσο μεμονωμένοι ασθενείς παρουσίασαν εντυπωσιακό ιστορικό υποτροπών και ταχεία εξέλιξη της νόσου που σχετιζόταν με την εγκυμοσύνη. Η λήψη αντισυλληπτικών δισκίων, τα περισσότερα από τα οποία περιέχουν προγεστερινοειδείς παράγοντες, έχει επίσης συσχετιστεί με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης μελανωμάτων επιφανειακής ανάπτυξης.
Επιδημιολογία – Παράγοντες κινδύνου
Υψηλότερη επίπτωση της νόσου παρατηρείται στους λευκούς που ζουν σε τροπικά ή υποτροπικά κλίματα. Προφανώς η έκθεση στις υπεριώδεις ακτίνες και ιδίως σε όσες προκαλούν εγκαύματα ενοχοποιείται ισχυρά ως πιθανή αιτία. Η νόσος έχει πολύ μικρότερη επίπτωση στους μαύρους, τους πολύ μελαχρινούς και τους Ασιάτες των ίδιων περιοχών. Το μελάνωμα είναι συχνότερο στις ηλικίες ανάμεσα στα 20 και στα 60 έτη και σπάνια εμφανίζεται πριν από την εφηβεία. Εντούτοις ο αριθμός των νέων με πρωτοπαθή μελανώματα αυξάνεται. Το οζώδες κακόηθες μελάνωμα παρατηρείται μεταξύ 20-40 ετών και το επιφανειακά επεκτεινόμενο, που είναι και το συχνότερο, μεταξύ 40-60 ετών. Πολλοί από τους ασθενείς αναφέρουν ιστορικό εγκαυμάτων λόγω έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία κατά την παιδική ηλικία. Από τους λευκούς, υψηλότερο κίνδυνο αντιμετωπίζουν τα άτομα με κόκκινα μαλλιά και ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα και ακολουθούν τα ξανθά άτομα με γαλανά μάτια και η ύπαρξη εφηλίδων (φακίδων). Συχνές εντοπίσεις: κεφαλή, λαιμός, κορμός (άνδρες), βραχίονας, κνήμη (γυναίκες). Πρωτοπαθή μελανώματα μπορεί να παρουσιαστούν ακόμα και σε «μελαχρινά» άτομα (σκουρόχρωμης επιδερμίδας) στα πέλματα και στις παλάμες, κάτω από το δέρμα και στους βλεννογόνους του σώματος, του ορθού και του πρωκτού. Οι λευκοί με πολλούς μελαγχρωματικούς σπίλους διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο. ‘Aτομα με ατομικό και οικογενειακό ιστορικό ηλιακών εγκαυμάτων, συνδρόμου οικογενών δυσπλαστικών σπίλων ή μελανώματος παρουσιάζουν αυξημένη τάση να αναπτύξουν μελάνωμα.
Το 30% περίπου των μελανωμάτων αναπτύσσεται σε προϋπάρχοντες σπίλους ενώ το υπόλοιπο 70% εξαρχής στο δέρμα (de novo). Δεν υπάρχει αποτελεσματική μέθοδος πληθυσμιακού ελέγχου. Επειδή όμως το μελάνωμα αναπτύσσεται στο δέρμα ή στον οφθαλμό, γίνεται εύκολα αντιληπτό από οποιονδήποτε το αναζητήσει. Διάγνωση Επισκόπηση: Καταγράφονται με ακρίβεια η θέση, το χρώμα, το μέγεθος και η μορφολογία των βλαβών. Η φωτογράφηση μπορεί να βοηθήσει σ’ αυτή την καταγραφή. Επίσης, η μικροσκόπηση με φωτεινή πηγή πάνω απ’ το δέρμα βοηθά στην εξακρίβωση του τρόπου κατανομής της μελανίνης μέσα στις βλάβες. Το σύστημα “ABCD” αποτελεί έναν μνημονικό κανόνα για τον εντοπισμό ύποπτων βλαβών: Assymetry – Ασυμμετρία: Το ένα ημιμόριο της βλάβης δεν μοιάζει με το άλλο. Border irregularity – Ακανόνιστα όρια: Τα όρια της βλάβης σχηματίζουν οδοντώσεις ή από τη βλάβη εκτείνονται «ψευδοπόδια» προς το περιβάλλον υγιές δέρμα. Color variegation – Ποικιλοχρωμία: Η βλάβη παρουσιάζει ένα μίγμα χρωμάτων και αποχρώσεων. Diameter – Διάμετρος: Μετρούμε τη μεγαλύτερη διάμετρο της βλάβης >6mm. Τα μελανώματα μπορεί να ποικίλλουν πολύ ως προς την εμφάνιση τους. Πολλά μπορεί να έχουν και τα τέσσερα χαρακτηριστικά του συστήματος ABCD, ενώ άλλα να έχουν μόνο ένα ή δύο από αυτά. Σε κάθε περίπτωση βλάβες που παρουσιάζουν σημεία ή συμπτώματα όπως αυτά που προαναφέρθηκαν θα πρέπει να εξετάζονται από κάποιον ειδικό ιατρό. Βιοψία: Για τη διάγνωση είναι απαραίτητη η βιοψία (χειρουργική αφαίρεση του όγκου και εξέταση των μορφολογικών χαρακτήρων των ιστών και κυττάρων του στο μικροσκόπιο με σκοπό την αναζήτηση και διάκριση καρκινικών κυττάρων) με ευρεία τοπική εκτομή (με υγιή χειρουργικά όρια) του όγκου. Η εξέταση του όγκου στο μικροσκόπιο αποκαλύπτει τα χαρακτηριστικά μελανοκύτταρα, που συνήθως είναι ευμεγέθη και περιέχουν κοκκία μελανίνης.
Πρόγνωση
Η πρόγνωση της νόσου, δηλαδή η έκβασή της πορείας του ασθενούς, που μπορεί να καταλήγει σε ίαση ή όχι, καθορίζεται από διάφορους παράγοντες, οι κυριότεροι εκ των οποίων είναι: το στάδιο της νόσου, η ύπαρξη αιμορραγίας ή/ και εξέλκωσης της αρχικής εστίας, το μέγεθος και η εντόπιση του όγκου, η γενική κατάσταση της υγείας του ασθενούς.
Τα άτομα που πρέπει ιδιαίτερα να προσέχουν είναι:
1. άτομα με κόκκινα ή πυρόξανθα μαλλιά και ανοιχτόχρωμα μάτια. Επίσης ξανθά, με πανάδες ή φακίδες στο πρόσωπο που δεν παίρνουν εύκολα μελαχρινό χρώμα, καίγονται εύκολα και δεν μαυρίζουν.
2. άτομα με μεγάλο αριθμό φαινομενικά φυσιολογικών μελαχρωματικών σπίλων, πάνω από 100 σε νεαρά άτομα ή 50 σε μεγαλύτερη ηλικία.
3. άτομα με δυσπλαστικούς σπίλους (μεγάλους, ακανόνιστους και με πολυχρωμία). Παρουσία δυσπλαστικών σπίλων σε περιοχές του σώματος που συνήθως καλύπτονται από ενδυμασία και εκτίθενται στην υπεριώδη ακτινοβολία ασυνεχώς τις καλοκαιρινές διακοπές.
4. άτομα με οικογενειακό ιστορικό μελανώματος
5. ατομικό αναμνηστικό σοβαρών ηλιοκαυμάτων ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία
